Za kilka dni będziemy obchodzili setną rocznicę odzyskania niepodległości, ale 11 listopada jest jedynie datą umowną. Jaką bowiem byłaby Rzeczpospolita bez Wielkopolski i Śląska? A to przecież tylko dwa sztandarowe przykłady, jest ich dużo więcej. Ja chcę dziś wspomnieć o zapomnianym Ignacym Daszyńskim, pierwszym premierze 1918 roku.

Jego historia nadaje się na scenariusz filmu z zaskakującymi punktami zwrotnymi. Urodził się trzy lata po powstaniu styczniowym. Jego ojciec Ferdynand pracował wtedy w starostwie. Jak wielu innych urzędników, zmuszony przez zaborcę, szukał w okolicznych domach broni i powstańców. Mama Ignacego, Kamila z domu Mierzeńska, instruowana przez męża, odwiedzała sąsiadów, uprzedzając ich o przeszukaniach. W ten sposób Ferdynand był nieskuteczny, Kamila ubóstwiana, a osesek Ignacy łykał haustami pierwsze łyki patriotyzmu.

Potem trafiał do gimnazjów, z których kolejno go wyrzucano. Za deklamowanie wierszy patriotycznych napisanych przez brata, za wygłaszanie płomiennych przemówień na długiej przerwie, za… W każdym razie uczył się w szkołach w Stanisławowie, Lwowie (w Drohobyczu i Przemyślu go nie przyjęto), Krakowie. Maturę zdał eksternistycznie. W końcu zaczął studiować filozofię na Uniwersytecie Jagiellońskim. Pobierając nauki w tak różnych miejscach samoistnie nauczył się języka ukraińskiego, jidysz, a nawet niemieckiego. Ciernista droga sprawiła, że stykał się nie tylko z ludźmi ze średnio zamożnej szlachty, z której sam pochodził, ale poznał też los robotników. To sprawiło, że został socjalistą z krwi i kości.

Ignacy Daszyński omal nie wyemigrował z kraju. Chciał wyjechać do Argentyny, zniechęcony szykanami zaborcy austriackiego i rosyjskiego (przez pół roku odbywał karę więzienia w Pułtusku), pożegnał się już z umierającym na gruźlicę bratem w Davos, wyruszył do Paryża, by kupić bilety na rejs do Ameryki Południowej, ale namówiony przez przyjaciół do nieopuszczania Europy przebywał chwilę w Zurychu, poznając Juliana Marchlewskiego, Różę Luksemburg czy Gabriela Narutowicza, by w końcu z utrwalonymi ideałami wrócić do kraju. Został socjalistą pełną gębą, założycielem partii, posłem na sejm austriacki, gdzie dzięki niebywałym zdolnościom oratorskim doprowadził do dymisji premiera Badeniego.

 Ignacy Daszyński i Józef Piłsudski

 Daszyński był nietuzinkowy, zwracał na siebie uwagę podobnych sobie ludzi. Piłsudski z niewieloma politykami był na „ty”, z Ignacym niemal od początku ich znajomości. Daszyński z Wincentym Witosem założył w nocy z 6 na 7 listopada 1918 roku Tymczasowy Rząd Republiki Polskiej. Jako pierwszy w historii Polski usiłował wprowadzić 8-godzinny dzień pracy, wolność sumienia, druku, swobodę zgromadzeń, prawo do strajków. Ten program był jak na tamten czas wyjątkowo nowoczesny, ba, nawet rewolucyjny. Dynamiczny bieg zdarzeń spowodował, że po tygodniu Daszyński podporządkował rząd koledze Józefowi. Piłsudski powierzył Daszyńskiemu misję ponownego sformowania rządu, z uwzględnieniem pozostałych sił politycznych, ten jednak po trzech dniach zrezygnował, gdyż rodząca się polska prawica nie była zdolna przełknąć tak postępowych idei.

Zachęcam wszystkich do bliższego zapoznania się z nietuzinkową postacią Ignacego Daszyńskiego. Był to człowiek ugodowy, koncyliacyjny, który po zamachu majowym skłócił się z Piłsudskim. Był z gruntu szlachetny. Naprawdę warto wspominać takich ludzi. Szczególnie w setną rocznicę odzyskania niepodległości.